Stanisław Staszic

rok i miejsce urodzenia: 06 listopada 1755 r., Piła

rok i miejsce śmierci: 20 stycznia 1826 r., Warszawa, pochowany w kościele oo kamedułów na Bielanach

miejsce zamieszkania i działalności: Poznań, Paryż, Lipsk, Getynga, Warszawa, Kielce, prowadząc badania przyrodnicze, przejechał cały kraj.

twórczość: wzmianka o Orawie pojawia się przy okazji opisu Babiej Góry w dziele pt. „O ziemiorództwie Karpatów” 1810−1812 (wyd. 1815). Przyrodnik, uczony, pisarz polityczny, działacz oświatowy, ksiądz.

*krótka charakterystyka twórczości

Stanisław Staszic w dziele „O ziemiorództwie Karpatów” wspomina swoją wyprawę z Podwilka na Babią Górę. Opisuje wówczas wschód słońca widziany ze szczytu 25 sierpnia 1804 roku. Oprócz tego opisu krótką wzmiankę poświęca orawskim pasterzom wypasającym bydło na południowych stokach Babiej Góry. Refleksja o Orawie pojawia się tylko w kontekście ówczesnej sytuacji Polski.

**opis wybranego utworu

„Te na zachód i północ, aż ku morzom rozciągające się równiny są moją ojczystą krainą. Po niej rozpościera się najezdników gwałt, który usiłuje przeistoczyć cały naród i zniszczyć pamięć i imię Polaków.”

Stefan Żeromski

rok i miejsce urodzenia: 14 października 1864 r., Strawczyn

rok i miejsce śmierci: 20 listopada 1925 r.,  Warszawa

miejsce zamieszkania i działalności: Góry Świętokrzyskie, Nałęczów, Zakopane, Rapperswil, Warszawa. Dramaturg, prozaik,  społecznik, patriota

twórczość: Orawa pojawia się w powieści „Popioły” w rozdziale „Włada”, która powstawała w latach 1898−1903 – w tym czasie w każdym roku (oprócz 1902) Żeromski kilka miesięcy spędzał w Zakopanem. Jego pobyty na Podhalu szczegółowo opisuje Włodzimierz Wnuk. Po raz pierwszy do stolicy Podhala przyjechał w 1892 roku, później odwiedzał je często i dość regularnie. Prowadził tu działalność społeczno-oświatową i kulturalną.

*krótka charakterystyka twórczości:

Stefan Żeromski w swej twórczości chętnie nawiązywał do wątków autobiograficznych. Problemom ziemi orawskiej poświęcił trochę czasu na zebraniach w ramach swej działalności społeczno-oświatowej. W „Pamiętniku Towarzystwa Tatrzańskiego” (1920) ukazał się jego artykuł pt. Niech żyje ziemia spiska.

**opis wybranego utworu

Stefan Żeromski wiele czasu spędzał w Zakopanem i był pod wielkim urokiem tatrzańskiego krajobrazu. W „Popiołach" (t. II) akcja kilku rozdziałów rozgrywa się w Tatrach Zachodnich, w Dolinie Kościeliskiej. Została w nich opisana historia ucieczki Heleny With i Rafała Olbromskiego Tam, we wspaniałych okolicznościach przyrody, kochankowie przeżyli chwile swego największego szczęścia. Niestety ich dzieje kończą się tragicznie, gdyż śpiących kochanków napadła banda rozbójników. Jeden z nich zgwałcił Helenę. Dziewczyna popełniła samobójstwo, skacząc w przepaść. Rafał ocalał i po koszmarnych przejściach trafił do lochów Orawskiego Zamku. Tam usłyszał gwarę podhalańską, bo w lochu trzymano sławnego zbójnika Mocarnego, który trafił tam za dezercję z wojska.

**Fragment

Opowiadanie Mocarnego w lochu orawskiego zamku rozpoczyna się tak: Wzieni me w halak. Kiecki nam koło usy pozaplatowali, portecki cerwone dali i hybaj! (s.227)

Jerzy Harasymowicz

rok i miejsce urodzenia: 24 lipca 1933 r., Puławy

rok i miejsce śmierci: 21 sierpnia 1999 r., Kraków

miejsce zamieszkania i działalności: Muszyna, Kraków.  Poeta, otrzymał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich (1971)

twórczość: 41 tomików w tym „Barokowe czasy” (1975), tu: „Święty Izydor Podwilk”, 15 wyborów wierszy, dwie bajki, dwa dramaty

*krótka charakterystyka twórczości: Jerzego Harasymowicza fascynuje wiele tematów, wśród nich przyroda południowej Małopolski. Jeden z wierszy poświęca Orawie. Jego bohaterem jest św. Izydor z kościoła w Podwilku.

**opis wybranego utworu

W latach 70. poeta najchętniej sięgał po barokowe formy poetyckie. Bohaterem wiersza uczynił św. Izydora z płaskorzeźby (1767) w kościele św. Marcina znajdującej się w prezbiterium nad wejściem do zakrystii. Świętemu towarzyszą dwa anioły oraz woły. Oracz ma na głowie charakterystyczny kapelusz, którego opis pojawia się w wierszu. Baśniowość i wyobraźnia oddziałują na odbiorcę.

*** fragment wiersza

„Święty Izydor

pracował ciężko

na swoją świętość

toczył głazy własnymi słowami

doliną Orawy

jak lodowiec

Święty Izydorze

Chroniący jak goryczki

któremu pan ukazał się

w kudłatej głowie snu

jako huzar prześliczny cwałujący

poprzez psiarki

w tej jaskini sztuk

…………………………….

I twój kapelusz

z wywiniętym do góry

rondem cudów

gra na wiosny fujarze

z powiązanych razem

zielonych dolin (...)*

Wznoszą się dawne dzierżawy,

Tatrzańskim owionione tchem

Pagóry Spiszą, Orawy. . .

C h r o b r y te ziemie mieczem skuł,

Ś m i a ł y wyrąbał granice,

W i e l k i je z nędznych lepian zzuł,

Ubrał w murowanice.

Władysław Orkan

(Franciszek Ksawery Smaciarz; F.K. Smreczyński od 1898)

rok i miejsce urodzenia: 27 listopada 1875 r., Poręba Wielka

wykształcenie: ukończył Gimnazjum św. Jacka w Krakowie (nie przystąpił do matury)

zawód: pisarz, publicysta, działacz ludowy, społecznik

miejsce zamieszkania i działalności: Poręba, Podhale pierwsza żona Maria Zwierzyńska zmarła, gdy ich córka Zosia miały 3 lata; druga żona Bronisława Folejewska. Nazwany przez Juliusza Krzyżanowskiego pieśniarzem krainy kęp i wiecznej nędzy.

twórczość nawiązująca do Orawy: artykuł: Któż ten kamień odwali? W „Echu Tatrzańskim”, O Spiszu i Orawie w „Gazecie Podhalańskiej”, powieść „W roztokach”

rok i miejsce śmierci: 14 maja 1930 r., Kraków; pierwszy pochówek na Cmentarzu Rakowickim, w 1931 roku spoczął na cmentarzu w Zakopanem na Pęksowym Brzyzku

*krótka charakterystyka twórczości: Gorce i Limanowszczyzna, ale także Podhale, Pieniny, Spisz, Orawa. Orkana zajmowała przede wszystkim tematyka społeczna. Bohaterem jego książek jest polski chłop ze swoimi troskami i radościami. Autor pokazywał nędzę ludzi, ich problemy, chałupę wiejską i relacje rodzinne w niej panujące. Poszukiwał prawdy o świecie, interesowała go tajemnica śmierci. Kreślił w swych utworach pejzaż gorczański, ale pojawiają się i takie opisy: „Słońce już czerwonym kołem sparło się na ramieniu Babiej Góry.” (W roztokach)

**opis wybranego utworu

W „Echu Tatrzańskim” 1919 roku został opublikowany tekst Władysława Orkana pt. Któż ten kamień odwali? Apel do tych, którzy mieszkają na terenach objętych plebiscytem. Zachęta, by walczyć o polski ląd. Obraz Polski jawi się już bardzo wyraźnie… Orkan widzi potężny kraj.

*** fragment

Z zawały gruzów, z padlych baszt,

Co mają jedną wolę: trwania,

Dźwignijmy myśli czujnej maszt —

Oto ląd Polski się wyłania...

Widny już lackich dziedzin kraj,

Widne bużańskie brzegi —

Od Niemna jedna wiedzie staj

Po Tatr wysokie śniegi.

A dookolnych oto ziem

Melchior Wańkowicz

rok i miejsce urodzenia: 10 stycznia 1892 r. w majątku Kałużyce k. Mińska na Białorusi

wykształcenie: Dyplom Szkoły Nauk Politycznych w Krakowie (1914)

zawód: dziennikarz, reportażysta, publicysta, pisarz

miejsce zamieszkania i działalności:

twórczość: „Ziele na kraterze”, cykl „Ziarna po Polsce”

rok i miejsce śmierci: zm. 10 września 1974 r., Warszawa

*krótka charakterystyka twórczości

W dwutomowym wyborze publicystyki Melchiora Wańkowicza Anoda i katoda Tomasz Jodełka-Burzecki dokonał przeglądu jego dorobku. W tomie I Było to dawno przedstawił różnorodność przedwojennego reportażu Wańkowicza, a w tomie II Międzyepoka zaprezentował jego reportaż wojenny i następstwa wojny. W nim można także znaleźć cykl felietonów o Ameryce. Orawa u Melchiora Wańkowicza pojawia się w reportażu „Ziele na kraterze” oraz w cyklu „Ziarna po Polsce” w felietonie pt. „Na Orawie”. We wspomnianym reportażu autor opisuje orawski krajobraz z florą i fauną, ludzi w tradycyjnych strojach, ale także przywołuje zasłyszane w karczmie opowieści, w tym o polskiej delegacji, która w 1919 roku pojechała do Paryża i została przyjęta przez amerykańskiego prezydenta Wilsona.

**opis wybranego utworu

W felietonie „Na Orawie” Wańkowicz opisuje swoją wizytę w stolicy Orawy – Jabłonce. Udziela mu się atmosfera panująca wśród Orawian, słucha opowieści o nieodległej historii tych ziem polskich. Mieszkańcy bardzo emocjonalnie opowiadają o sytuacji politycznej, o swej walce o niepodległość. Rozpoznał to, co znał z fotografii. Wracając do domu, ciągle myślał o tym nowym skrawku Polski.

*** fragmenty „Na Orawie”

Ten rok starań o przyłączenie do Polski sprawił cuda w psychologii ludności Orawy. Niby płomień, który gdzieś był przytajony, buchnęła polskość. I teraz jeszcze, kiedy siedzę w karczmie na ławie i słucham opowiadań sprzed lat trzynastu, pięści się zaciskają i głosy robią się nienawistne na wspomnienie inwazji czeskiej.

Wjeżdżamy wreszcie do Jabłonki, wsi liczącej półtora tysiąca mieszkańców – stolicy Orawy. Każdy z nas w dzieciństwie miał to przeżycie, że nastąpiła długo oczekiwana chwila – zawieziono go do dużego miasta, o którym się nasłuchał, które wymarzył. Następuje konfrontacja z rzeczywistością; napotyka dobrze znane z fotografii, z opowiadań gmachy i pomniki.

Jan Bednarski

Ur. Bystrej Podhalańskiej, 16 VI 1860 r.

Zm. 7 kwietnia 1926 w Nowym Targu

Lekarz, działacz społeczny i narodowy. Inicjator polskiego odrodzenia narodowego na Górnych Węgrzech (od 1895), w tym: budziciel świadomości polskiej; założyciel pierwszej polskiej biblioteki publicznej na Orawie; poseł – interpelant ws. Polaków na Górnych Węgrzech w Sejmie Krajowym we Lwowie; przed wybuchem I wojny światowej dzięki determinacji Bednarskiego powstała „Gazeta Podhalańska”, pismo skierowane do polskich górali na Węgrzech. inicjator powołania gimnazjum w Nowym Targu. Komisarz Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Nowym Targu (1918–1919), członek Głównego Komitetu Plebiscytowego Spisko-Orawskiego (1919–1920), starosta spisko-orawski (1920–1925).

Jako uczeń i student odbywał wędrówki turystyczne, w czasie których zaznajomił się z zagadnieniami orawsko-spiskimi. Dzięki temu od pierwszych dni swej bytności w Nowym Targu rozpoczął działalność Narodową na rzecz Orawy i Spiszą. Już w 1897 r. zakłada pierwszą w dziejach bibliotekę polską w Bukowinie na Orawie. W 1912 roku jest inicjatorem i zakonspirowanym wydawcą słynnej broszury „Co my za jedni?”. W dniu 1 listopada 1918 roku wybrany został Prezesem Organizacji Narodowej w Nowym Targu. .Był wielokrotnie odznaczony, m. in. orderem Polonia Restituta. W uznaniu zasług dra Jana Bednarskiego, Orawa nadała jego imię wybudowanemu w 1928 r. „Domowi Ludowemu” w Lipnicy Wielkiej. Autor wielu artykułów na temat Orawy.

Roman Zawiliński

data i miejsce urodzenia: 1 marca 1855 r.,  Brzeziny,

Wanda Pilchowa 21 października 1932 r., Kraków

Językoznawca, pedagog i etnograf. W 1875 zdał maturę. w Tarnowie. Studiował filologię słowiańską na uniwersytecie w Wiedniu. W 1876 roku został studentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po ukończeniu studiów w 1878 rozpoczął pracę jako nauczyciel języków polskiego, łacińskiego, greckiego i niemieckiego w gimnazjach w Nowym Sączu i w Krakowie. W latach 1902–1908 pracował jako dyrektor gimnazjum w Tarnowie. We wrześniu 1908 powrócił do Krakowa i objął stanowisko dyrektora w IV Gimnazjum, w którym pracował do emerytury w 1924 roku. W latach 1884–1901 działał aktywnie w Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie, dwie kadencje pełnił funkcję sekretarza działu etnograficznego. Założyciel i wieloletni redaktor miesięcznika „Poradnik Językowy”, autor prac językoznawczych i etnograficznych. W latach 1903–1909 był współredaktorem publikacji „Ubiory ludu polskiego”. W latach 1913–1916 był pierwszym redaktorem naczelnym dwumiesięcznika „Język Polski”.

Roman Zawiliński wiele prac poświęcił Orawie, publikując je w czasopismach. (np. Ludność polska na kresach południowych, Echo Tatrzańskie Rok 1919, nr 1)  Na szczególną uwagę zasługuje utwór „Z kresów polszczyzny”.  Cały rozdział VII — „Około Babiej Góry” —poświęcony jest właśnie Orawie. Autor podaje swoje spostrzeżenia z wyprawy do orawskich wiosek leżących pod Babią Górą, pisząc o życiu Orawian, ich problemach oraz legendach i przypowieściach tego ludu.

Fragment: OKOŁO BABIEJ GÓRY..

Trzeciego dnia rano ruszyłem do Rabczyc, jednej z najstarszych osad, w której tradycye przybycia »z Polski« od Rabki dotąd nie wy ¬gasły. Pomimo wczorajszej pogody dziś cały horyzont był zakryty chmurami, nizko płynącemi tak, że Babiej Góry nic zupełnie nie było  widać. W drodze dopędził m nie jakiś »siedlak« z Rabczyc i naturalnie rozpoczął rozmowę od tego, aby się dowiedzieć, com zacz i do kogo idę. Zeszła potem pogwarka na pogodę; wskazałem ręką na bałwaniące się około Babiej Góry czarne obłoki, i żałowałem, że nie będę miał jej widoku z tej strony.

 — Ano, panocku, to sytko bez tego »draka« (smoka) co siedzi w jamie pod Babiom Górom. I począł m i wyjaśniać genezę i istotę burz i niepogody. O to na Babiej Górze żyje mnóstwo »gadów « (żmij); skoro który gad dożyje i 100 lat rośnie potem niepomiernie i staje się »drakiem«, nieraz tak wielkim, że sięga od Babiej Góry po Pilsko. Byłoby źle bardzo, ale jest tam »kuźlak« (czarnoksiężnik), który umie zaklinać draka i ratuje ludzi od klęski w ten sposób, że kiedy »drak« chce wylać jad na miasta i wsi, on mu pokazuje lasy i mówi, że to miasta, a góry, że wsi i dlatego największe ulewy idą na góry i lasy, a wsi i miasta wychodzą cało.

Pietrusiński Ludwik

(21 III 1803 Lwów - 8 V 1865 Warszawa)

Prawnik (uniw. wiedeński, dr 1828), dziennikarz (od 1831 w Warszawie), publicysta, literat, radca stanu, w 1861 czł. Warsz. Departamentów Senatu Rządzącego, działacz społ., podróżnik. W 1830-31 walczył w Powstaniu Listopadowym. Pietrusiński jest jednym z pionierów turystyki w Beskidach i Tatrach, podejmował tam wycieczki w celach czysto tur., a nie naukowych.. Jest autorem utworu Podróże, przejazdki i przechadzki po Europie (t. 1-2: Wa. 1843, t. 3-4: Wa. 1845). W t. 3 opisał szczegółowo swą wycieczkę na Babią Górę (od strony Orawy). W latach 1838-1844 zwiedzał on Babią Górę od orawskiej strony, zwracając uwagę na życie tutejszych górali. Podkreślał ich polskość i związek z naszą Ojczyzną.

Fragment:

„Stajesz przed orłem cesarskim na komorze w Podwilku. Już ci podpisano paszport, jużeś wewnątrz Królestwa węgierskiego, ale się nie bój, nie usłyszysz tu ani słowa po węgiersku. Babia Góra, za którą się słońce spuścić kwapi, cała dookoła otoczona jest dziatwą polską, a że granica Galicji i Węgier sam środek grzebienia jej przekracza, przeto i komitat orawski ma wsie i górali polskich w swoim obrębie”.

Ludwik Zejszner

data i miejsce urodzenia: 1805 r.,  w Warszawa

data i miejsce śmierci: 3 stycznia 1871 r., Kraków

Wybitny człowiek i przyrodnik, jeden z pionierów kartografii geologicznej, geolog i paleontolog (studia 1822-28 na uniwersytecie w Warszawie, Berlinie i Getyndze), prof. UJ (1829-33 i 1848-57), prof. mineralogii Akademii Medyko-Chir. w Warszawie (1857-58), jeden z czołowych badaczy Karpat, Autor blisko 300 rozpraw nauk. i artykułów drukowanych w wydawnictwach pol., niem., austr., franc., ros., czes. i węg. Poza zagadnieniami geologicznymi zwracał baczną uwagę na etnograficzny obraz ludności badanego obszaru.

Jego zainteresowania sięgnęły również Orawy. Wydana przez niego w roku 1853 praca pt. „Orawa” , w tomie trzecim serii wydawniczej “Biblioteka Warszawska” zawiera wiele interesującego materiału o tej ziemi.  Był to pierwszy autor, który poświęcił Orawie osobny, całościowy tekst.

Fragment  „Orawa” ,

Wyżej na północ leży Podwilk, wioska zmieniająca się się w miasteczko, 2052 stóp wyniesione, ma ulice starannie brukowane, kilka domów murowanych o piętrze i niezgorszą karczmę. Krainę pomiędzy Piekielnikiem a Podwilkiem zasłania potężny grzbiet, odwracający północne wiatry; a że ku słońcu wystawiona, stała się żyźniejszą aniżeli okolice bardziej równe przy Trzcianie. Od tych własności fizycznych pochodzi znaczniejsza żyzność; pola tutaj dzielą się w długie a wąskie zagony, okryte bujnemi owsami, jęczmionami, a niekiedy żytem i koniczyną. Dostatek nadał mieszkańcom niezależny i dziwnie śmiały charakter, zmieniający się prawie w zuchwałość. Chłop tej okolicy nie zwykł nikomu z drogi ustępować, nawet prowadzącemu ciężary.

Bronisław Piłsudski

data i miejsce urodzenia: 2 listopada 1866 r., Zułów na Wileńszczyźnie

data i miejsce śmieci: 17 maja 1918 r.,  Paryż.

Bronisław Piłsudski, znany przede wszystkim jako wybitny badacz ludów Dalekiego Wschodu, z polskich regionów etnograficznych, oprócz Podhala, najlepiej poznał właśnie Orawę. Spenetrował bowiem pod względem naukowym zarówno jej część etnicznie polską, jak i słowacką. Bronisław Piłsudski wielokrotnie przemierzał Orawę samotnie oraz w towarzystwie— zazwyczaj Bronisławy Giżyckiej lub Augusta Zająca. Zorganizował też dla członków Sekcji Ludoznawczej oraz zaproszonych badaczy wycieczkę naukową na Orawę, która odbyła się 26—27 maja 1912 roku. Jak pisze dr hab. Jerzy Roszkowski „W swoich planach — zawartych przede wszystkim w założeniach programowych Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego, „Rocznika Podhalańskiego” oraz reorganizacji działu ludoznawczego Muzeum Tatrzańskiego— wyznaczał istotne miejsce również problematyce orawskiej. Udzielał też swojego poparcia dla poczynań zmierzających do zapobieżenia wynaradawianiu się polskich górali ze Spisza i Orawy”.

Piłsudski stał się propagatorem sprawy polskiej na Orawie i Spiszu, zabiegał o pozyskanie  funduszy do badań naukowych kultury mieszkańców tych postatrzańskich regionów. Był gościem dworu Divekych w Podwilku. Odwiedzał Piekielnik, Orawkę i Jabłonkę. Utrzymywał kontakty z czołowymi działaczami narodowymi z tego okresu. Współpracował z Eugeniuszem Sterculą. Dla Piłsudskiego aptekarz z Jabłonki  był   źródłem informacji ludoznawczej i przewodnikiem po wsi. W jego towarzystwie oglądał w Jabłonce typową gazdówkę orawską, wraz z jej sprzętami domowymi i gospodarczymi. Ponieważ Stercula interesował się rodzimą kulturą orawską, a także fotografował i rysował, Piłsudski udzielił mu wielu praktycznych rad, np. co i jak ma fotografować, by zdjęcia posiadały odpowiedni walor dokumentacyjny

Bronisław Piłsudski rozważał też zamieszkanie na Orawie lub Spiszu. W tej sprawie prosił o radę Bronisławę Giżycką: „Zapytuje Pan o jakąś cichą wioskę, gdzie mógłby Pan pracować – ale czy to ma być w Austrii, czy na Spiszu, czy na Orawie/ Nie widziałam równie ładnie położonej  wsi, jak Piekielnik na Orawie, blisko Czarnego Dunajca wieś na granicy Austrii i Węgier, o kilkaset kroków  tuż jest Załuczne, już w Polsce – lud miły, uprzejmy i zesłowaczony- mówią dobrze po polsku, a czytać nie umieją tak dobrze, że się modlą ze słowackich książek. Tam można by wielostronnie pracować”.

Jalu Kurek

data i miejsce urodzenia: 27 lutego 1904 r.,  Kraków

data i miejsce śmierci: 10 listopada 1983 r., Rabka

Poeta i prozaik, przedstawiciel tzw. Awangardy Krakowskiej. Laureat Nagrody Młodych Polskiej Akademii Literatury za powieść społeczno-obyczajową z życia ówczesnej wsi małopolskiej Grypa szaleje w Naprawie (1934). Absolwent I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie oraz Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (filologia polska i romańska). Studia pogłębił na uniwersytecie w Neapolu.

W kilku jego utworach pojawia się tematyka orawska  W powieści „Pod przełęczą” (1969) przedstawiona jest konfrontacją teraźniejszej wsi orawskiej z jej przeszłością, konfrontacją dawnej psychiki górala z Orawy z dzisiejszą. Porównania tego dokonuje Jan Karpiel, reemigrant z USA, który po latach wraca do rodzinnej wsi Klimkówki, zastając tu ogromne zmiany i przeobrażenia.

Autor ukazuje gwałtowny rozwój społeczny, gospodarczy i kulturalny wsi orawskiej, z całą ostrością zaznacza także ujemne strony współczesnej cywilizacji oraz duże opory w przełamaniu utartych sposobów myślenia i życia Orawian, którzy bardzo nieufnie i z dużą rezerwą podchodzą do przemian w życiu ówczesnej wsi polskiej. Jest to powieść zachowująca walory utworu beletrystycznego o niewątpliwych wartościach socjograficznych. Lektura ta wywołała wśród Orawian —zwłaszcza nauczycieli — liczne kontrowersje. Uważają oni bowiem, iż w niektórych momentach autor wyolbrzymił ujemne cechy tubylców, zbyt krytycznie ukazał pedagogów oraz stosunki panujące pomiędzy różnymi grupami ludnościowymi, dając w ten sposób skrzywiony i wypaczony obraz Orawy lat 60. naszego wieku.

Kilka  motywów orawskich znajdziemy również w innej powieści tegoż autora,  a mianowicie w „Janosiku” (1949), trzytomowym dziele, którego akcja rozgrywa się w końcu lat trzydziestych i podczas okupacji. Sprawy Orawy potraktowane są tam jednak epizodycznie. Natomiast sporo informacji o tej ziemi zawiera inne dzieło tego autora pt. „Księga Tatr wtóra” (1978). (Emil Kowalczyk)

Fragmenty powieści:

Jalu Kurek, Pod przełęczą, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1968.

Orawa, Orawa, na Orawie – ława.

Na frontonie budynku szkolnego przewieszona pomiędzy oknami papierowa wstęga, na której ręce dziecięce wymalowały drukowany napis: „Witaj Drogi Rodaku i Opiekunie nasz”. […] (s. 5)

Nadjeżdża autobus. Jest godzina 14.30 […]. Z wozu wysiadają dwie kobiety z koszykami i starszy mężczyzna z teczką w prawej ręce, na oczach ciemne przeciwsłoneczne okulary. Znak szczególny: lewy rękaw marynarki zwisa sztywno, wystaje z niego dłoń odziana w czarną rękawiczkę. […] (s. 9)

Nasza ojczysta rzeka to Czarna Orawa, od której nawet Dunajec sczerniał, bo starszym bratem Klimkówki jest Czarny Dunajec, ongiś miasto, dzisiaj wieś; nie jedyna to degradacja tego terenu. A wododział bieży stąd do Orawy, czyli że wody zlewają się nie do Bałtyku, lecz do Czarnego Morza. Ciekawe: także czarnego. (s. 30)

– Helka zabita!

Zginęła za Klimkówkę. Rzecz jasna, za Klimkówkę nową, wyśmiewaną, oświeconą. A z czyjej ręki? Klimkówki starej, odchodzącej wstecz, w niepamięć.

I to była trzecia sensacja, która wstrząsnęła Klimkówką na przestrzeni półtora roku, poza sprawą Karpiela i sprawą Malisza. Wieś żyje i oddycha. Rany boskie, mamy rok 1967.

Orawa, Orawa, na Orawie – ława. (s. 329)

Kazimierz Puchała

ur. 23.01. 1895 r.

zm. 07.03. 1986r. Kraków

Malarz krakowski. Pierwsze nauki rysunku pobierał w szkole Tadeusza Błotnickiego i Wincentego Wodzinowskiego. W 1921 roku ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie studiował u Stanisława Dębickiego, Jacka Malczewskiego, Józefa Mehoffera i Stanisława Kamockiego. Studia artystyczne uzupełniał we Florencji i Wenecji.  Do jego realizacji należą prace w kościołach w Jabłonce Orawskiej, Lipnicy Wielkiej. Puchała był ilustratorem i projektował okładki do wielu dzieł orawskich z okresu międzywojennego m.in. do wydawnictw Emila i Józefiny Mików.

Jak podaje Leon Rydel: Namalował aż 16 różnych widoków Babiej Góry, oglądanej z orawskiej strony, portrety znanych i słynnych oraz zwykłych i nieznanych Orawian. Ilustrował okładki wydawnictw orawskich, zdobił polichromią, witrażami, mozaiką i obrazami orawskie kościoły. Rozmiłował się w Orawie. A fascynacja tą ziemią zakiełkowała zapewne w 1913 roku, kiedy jako osiemnastoletni młody człowiek, ogarnięty pasją wędrówek po górach, w czasie wakacji wybrał się samotnie z Łękawicy koło Żywca na szczyt Babiej Góry, skąd po raz pierwszy w życiu ujrzał Orawę w całości, ujętą w bajkową koronę szczytów łańcucha Tatr.

Jan Wiktor

data i miejsce urodzenia: 1 listopada 1890 r., Radomyśl nad Sanem

data i miejsce śmierci: 17 lutego 1967 r., Kraków

Jan Wiktor - polski pisarz, publicysta, dziennikarz, działacz ludowy. W swojej działalności publicystycznej i literackiej sięgał po tematykę orawską.  W czasopiśmie „Ziemia”  zamieścił artykuł „O twórczości ludowej na Orawie" (1931). W książce „Błogosławiony chleb ziemi czarnej” (1939 r.). Zwłaszcza rozdział pt.: „Za progiem niezwykłej plebanii” rzuca ciekawe światło na religijność ówczesnych Orawian, którzy nie zawsze wykazywali w tym względzie gorliwość. W kontekście tego problemu ukazane są zwyczaje i obyczaje ludu orawskiego, ze szczególnym uwzględnieniem problemu słynnych bójek góralskich. Autor z dużą sympatią ukazuje mądrego orawskiego proboszcza Józefa Świstka, który wsławił się kazaniami mówionymi gwarą. Wymagał także, aby uczestnicy procesji ubrani byli w stroje regionalne. Na plebanii w Piekielniku, którą nazywano drugim Muzeum Tatrzańskim, zgromadził bardzo dużo wytworów ludowych artystów z Orawy. Jan Wiktor w swoich tekstach przywołuje również postać Józefy Mikowej, ukazując ją jako świętą i niezłomną, patriotkę, poświęcającą  życie za ojczyznę.

Jan Wiktor Żagiew w mrokach. Warszawa. Niezależny dwutygodnik literacki.R 1947.

„Niech pan przyjmie do wiadomości, że matka nosiła pana w tym łonie, które pan uderzył. Jeżeli ma pan jakiekolwiek wspomnienia o matce, to niech pan szanuje w kobiecie to miejsce, bo ono święte jest.”

Tadeusz Staich

data i miejsce urodzenia:  6 września 1913 r., Bobrek k. Oświęcimia

data i miejsce śmierci: 2 sierpnia  1987 r., Kraków

Poeta, pisarz i publicysta, redaktor naczelny „Podhalanki” i edytor „Oficyny Wydawniczej” Związku Podhalan, współpracownik „Wierchów”, żołnierz AK, przewodnik tatrzański i podhalański, działacz i członek honorowy Związku Podhalan, mistrz słowa i treści wynikającej z rzetelnej znajomości historii i zagadnień Podhala. Jego donośny głos, bogaty w najpiękniejsze alikwoty, podbudowany modulacją, ekspresją i żarliwością był dla słuchaczy wielkim przeżyciem. Szczególnie umiłował gwarę podhalańską, dla której opracował proste i logiczne zasady pisowni. Często odwiedzał Orawę, Dworek Moniaków, przyjaźnił się z Andrzejem Pilchem, społecznym opiekunem Dworku. Brał czynny udział w pracach, imprezach Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. Umiłował orawski folklor i gwarę, jakże polską, genetycznie jak najściślej związaną z narzeczem małopolskim. Razem z Emilem Kowalczykiem założył Orawski Klub Literacki, współpomysłodawca Orawskiego Konkursu Literackiego im. Piotra Borowego. Wiele motywów orawskich pojawia się w jego twórczości.

Jerzy Młodziejowski 

data i miejsce urodzenia: 2 lutego 1909 r., Łuhinki (Wołyń)

data i miejsce śmierci: 7 maja 1985 r., Poznań

Kompozytor, dyrygent, publicysta muzyczny, geograf, taternik i fotograf.

W maju 1919 r. został przyjęty do gimnazjum klasycznego, z łaciną i greką, rozpoczął także naukę gry na skrzypcach u Edwina Jahnkego, by w rok później dostać się do Konserwatorium Poznańskiego. Jego nauczycielem gry na skrzypcach został Stanisław Pawlak. W 1927 r. zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego. Od 1929 r. był członkiem Sekcji Turystycznej Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W 1932 r. ukończył studia geograficzne. Od 1932 r. pracował w Wojskowym Instytucie Geograficznym . W 1934 r. obronił pracę doktorską „Morfologia glacjalna Siwych Sadów w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach”.

Brał udział w kampanii wrześniowej . Od czerwca 1940 r. do końca wojny przebywał w Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew, Wielkopolska).

Od 1947 r. pracował jako altowiolista w Filharmonii Poznańskiej. W 1952 r. założył w Opolu orkiestrę symfoniczną. Od 1970 r. pracował jako redaktor muzyczny Polskiego Radia w Poznaniu.

Jerzy Mlodziejewski zainteresował się Orawą już w okresie międzywojennym. Po raz pierwszy odwiedził Orawę w lipcu 1935, wędrując pieszo z Czarnego Dunajca przez Jabłonkę do Lipnicy Wielkiej. Pod wieczór stanął w gościnnej plebanii, witany przez ks. Ferdynanda Machaya. i jego brata Karola — proboszcza. Był na występie prowadzonego przez Emila Mikę „Chóru Orawskiego", który w Domu Ludowym TSL prezentował melodramat górski pt. Sen Bacy, przyjęty burzą oklasków. Młodziejowski zanotował wiele melodii pod dyktando Miki. Poznał wtedy Józefę Machay-Mikową, która nauczyła go czardasza. Rezultatem zainteresowania folklorem orawskim były jego 3 kompozycje: Rapsodia Orawska na ork. symf. (1942), Orawa na chór mieszany (1964) i drobiazg symfoniczny Orawski dach świata (1981). Ponownie odwiedził Lipnicę Wielką 17 lipca 1938r. Obejrzał m.in.  przedstawienie w Domu Ludowym przygotowane przez Emila i Józefę Mików Taniec kwiatów. Swoją fascynację Orawą opisał w książce Orawą... Podhalem... Spiszem...